Gia tăng được năng lực KIÊN HOẠT (Resilience) của tổ chức

Định nghĩa mới Kiên Hoạt nhấn mạnh nhiều vào năng lực chủ động chuẩn bị để thích ứng với tương lai, vì thế Anphabe xin giới thiệu một mô hình rất thú vị và hữu ích để giúp các Doanh nghiệp tăng khả năng Foresight - Dự cảm đón đầu , một năng lực rất quan trọng trong giai đoạn bất định. 

>> Xem thêm: Resilience là gì? Kiên hoạt tiến bước trong năm 2024

Mô hình vườn thú rủi ro (The Safari of Risk)

Hình: Báo cáo chuyên sâu Nơi làm việc tốt nhất Việt Nam ® 2023

Trong một thế giới vô vàn rủi ro bất ngờ phía trước, các con vật Thiên nga đen, Tê giác xám, Voi đen & Sứa đen chính là 4 ẩn dụ cho 4 nhóm Rủi Ro trong 1 framework rất đáng để áp dụng có tên là THE SAFARI OF RISK – Vườn thú Rủi Ro do Richard Fisher tổng hợp. Nếu xếp các rủi ro này theo Khả năng xảy ra (Biết hay Không Biết) & Mức độ ảnh hưởng (Biết hay Không Biết) thì chúng ta sẽ có mô hình sau:

- Thiên Nga Đen (Black Swan) một loài vật được cho là chỉ có trong truyền thuyết vì thiên nga chỉ tuyền màu trắng, lý thuyết là không có thiên nga đen tồn tại ngoài đời, cho đến khi một nhà thám hiểm người Hà Lan phát hiện ra thiên nga đen ở Úc. Vì sao hiện tượng này xảy ra & khi nào sẽ xảy ra, chưa ai đoán được. Thuật ngữ Thiên nga đen từ đó được ví von cho những Rủi ro rất hiếm gặp, cực khó dự báo nhưng có mức ảnh hưởng nghiêm trọng khó đo lường. (Ví dụ Brexit – Sự kiên Anh Quốc rời bỏ Liên Minh Châu Âu khi diễn ra có thể coi là một hiện tương thiên nga đen đầy bất ngờ, với những hệ lụy tới giờ cũng chưa đo đếm được hết cả về chính trị, xã hội & kinh tế toàn cầu)

- Rủi ro Tê Giác xám (Gray Rhino) loài tê giác sắp tuyệt chủng mà ai cũng biết, nhưng với nhiều người việc bảo vệ tê giác ở trong rừng nghe khá xa vời & là việc của ai đó. Thậm chí không hiếm người sẵn sàng trả tiền để có được những chiếc sừng tê giác hiếm hoi dù biết rằng điều đó có thể giết chết một con tê giác hiếm hoi, vì với họ thì tê giác tuyệt chủng tạo ra hệ lụy thế nào thì với họ cũng không rõ ràng. Thuật ngữ The Gray Rhino vì thế được dùng để chỉ những mối đe dọa hiển nhiên, khả năng xảy ra cao nhưng thường bị đánh giá thấp cho đến khi trở nên cấp bách & gây ra hậu quả nghiêm trọng. (Như việc trái đất nóng dần lên là một dạng rủi ro Gray Rhino. Trong 1 thập kỷ qua, nhiệt độ trái đất đã tăng lên với tốc độ nhanh chưa từng có & gây ra những nguy hại rõ ràng, thì lúc này các hoạt động bảo vệ môi trường từ các chính phủ lẫn các doanh nghiệp mói bắt đầu trở nên khẩn trương hơn, tuy nhiên chắc chắn vẫn còn rất nhiều việc phải chung tay làm tốt hơn nữa.)

Hình: Hội nghị Nơi làm việc tốt nhất Việt Nam ® 2023

- Rủi ro Voi Đen (Elephant in the room) để chỉ 1 vấn đề rủi ro, 1 xung khắc rõ ràng nhưng vì nhiều lý do ai cũng né (Ví dụ của dạng rủi ro này là một khoản đầu tư tốn kém, hiệu quả ít nhưng là ý tưởng của CEO nên ai cũng ngại nêu vấn đề)

- Rủi ro Sứa Đen (Black Jellyfish), một thuật ngữ khá mới bắt nguồn từ môt hiện tượng có thật vào năm 2013. Một lò phản ứng hạt nhân hiện đại bậc nhất ở Thụy Điển đã buộc phải đóng cửa bất ngờ do đường ống dẫn nước làm mát lò bị nghẹt vì sứa - một lý do tưởng chừng ngớ ngẩn. Nhiệt độ nước biển năm ấy ấm hơn bình thường đã tạo điều kiện thuận lợi cho các đàn sứa vào mùa sinh sản tăng nhanh quá độ & chui vào làm nghẹt đường ống. Ai mà ngờ được chính những con vật nhỏ bé & hiện tượng sinh sản theo mùa rất bình thường lại tạo ra những hệ lụy lớn như vậy. Từ đó, trong quản lý rủi ro, Sứa đen được sử dụng để chỉ những hiện tượng bình thường, nhưng khi nhân rộng nhanh chóng sẽ trở thành vô cùng phức tạp với hậu quả khôn lường. (Ví dụ: 1 công ty bị hacker tấn công, đó có thể bạn xem đó là vấn đề của riêng công ty đó. Nhưng thử nghĩ xem nếu tổ chức hacker đó tấn công cùng lúc hàng loạt công ty VN30 lớn nhất trên thị trường chứng khoán Việt Nam thì chúng ta có ngồi yên được hay không?) 

Dự cảm đón đầu rủi ro

Khi ưu tiên dự cảm, đón đầu các rủi ro, chúng ta sẽ có những suy nghĩ mới & cách làm mới trong việc đương đầu với bất định. 

Hình: Báo cáo chuyên sâu Nơi làm việc tốt nhất Việt Nam ® 2023

Ví dụ: Tuy rủi ro thiên nga đen rất hiếm & khó xảy ra, nhưng vẫn có % xảy ra. Thay vì dự đoán 1 sự kiện Thiên nga đen ta vẫn phải chuẩn bị cho tình huống này bằng cách gia tăng văn hóa phản biện & tính sẵn sàng ứng phó. Bạn có thể áp dụng Quy tắc Người thứ 10, theo đó “Trong 1 cuộc họp 10 người, nếu 9 người có cùng một kết luận, thì nhiệm vụ của người thứ mười là Không Đồng Ý, phải giả định rằng 9 người kia có thể sai để đưa ra các lý lẽ phản biện với các tình huống rủi ro khác nhau cho đến khi cả team cùng suy nghĩ thấu đáp trên tất cả các giả định”

“Quy tắc người thứ 10” này rất hữu ích vì nếu không tạo thành 1 văn hóa, người đưa ra ý tưởng ngược lại đám đông rất dễ nhận lại ánh mắt kì thị hoặc thậm chí bị cho là "tư duy có vấn đề”. Phải có cởi mở với những góc nhìn đa chiều & có tư duy dự phòng rủi ro thì doanh nghiệp mới phát triển tốt năng lực “Dự cảm đón đầu” được. 

Hình: Báo cáo chuyên sâu Nơi làm việc tốt nhất Việt Nam ® 2023

Còn trong các dịp họp chiến lược quan trọng, lãnh đạo cần chủ động nêu ra:

• Có vấn đề nào mà mọi người ngại ngần hoặc không thoải mái đề cập hay không. 
• Đâu là các rủi ro rõ ràng nhưng đang bị bỏ qua, chưa xử lý tới.
  

Hay nói cách khác, đó chính là những Con Voi đang nhìn chúng ta chằm chằm. Đảm bảo là tổ chức nào cũng có những rủi ro dạng này.

Hình: Báo cáo chuyên sâu Nơi làm việc tốt nhất Việt Nam ® 2023

Với nhóm rủi ro Tê giác xám, tại sao chúng ta có xu hướng LÀM NGƠ dù đây là khả năng xảy ra cao & hậu quả lớn?

Nhà kinh tế học Michele Wucker, người đưa ra thuật ngữ ‘The Gray Rhino’ đã lý giải như sau:

• Rủi ro lớn nhưng còn xa quá, chưa thấy thì chưa tin, chưa sợ.
• Vấn đề lớn quá nên thấy bản thân nhỏ bé, khó có khả năng tác động.
• Tự huyễn hoặc là hậu quả sẽ ảnh hưởng tới ai đó, không phải mình.

Chính vì thế hãy kêu gọi chiến lược hành động từ các lãnh đạo ‘Hãy coi rủi ro Rhino chính là rủi ro nghiêm trọng nhất mà chúng ta phải đối mặt’

• Vì thật may là ta vẫn có thời gian để hành động nên phải Hành động ngay trước khi quá muộn.
• Và liên kết để hành động, vì vấn đề Rhino luôn cần sự chung tay của cả hệ thống.
• Rủi ro luôn đồng hành cùng cơ hội, khi bạn có giải pháp giúp người khác giải quyết vấn đề Rhino. Đấy là lý do vì sao các doanh nghiệp cung cấp các giải pháp xanh, nguyên liệu hay năng lương sạch đang có rất nhiều cơ hội để phát triển hiện nay.    

Rủi ro Sứa đen đại diện cho các thách thức nhỏ nhưng nhân rộng về số lương thì tác hại không lường. Vì thế bí kíp là phải Cảnh giác & cẩn trọng đề phòng kể từ những hiện tương đơn lẻ, dấu hiệu nhỏ. Chẳng hạn một vài nhân viên tiêu cực muốn nghỉ việc, nếu mình ỷ y nghĩ không sao đâu, nghỉ thì tốt rồi mà thiếu sâu sát với team, thì rất có thể trước khi nghỉ, các "con sâu này đã kịp làm rầu cả nồi canh" & tác động khiến cả team có vấn đề theo.

Rủi ro Sứa đen đại diện cho các thách thức nhỏ nhưng nhân rộng về số lương thì tác hại không lường. Vì thế bí kíp là phải Cảnh giác & cẩn trọng đề phòng kể từ những hiện tương đơn lẻ, dấu hiệu nhỏ. Chẳng hạn một vài nhân viên tiêu cực muốn nghỉ việc, nếu mình ỷ y nghĩ không sao đâu, nghỉ thì tốt rồi mà thiếu sâu sát với team, thì rất có thể trước khi nghỉ, các "con sâu này đã kịp làm rầu cả nồi canh" & tác động khiến cả team có vấn đề theo.

Tôi rất thích câu nói sau của Einsteain “Chúng ta không thể giải quyết với vấn đề với cùng lối suy nghĩ đã khiến chúng ta tạo ra vấn đề đó’, hy vọng là mô hình The Safari of Risk mở ra cho chúng ta những góc nhìn mới cũng như cách giải quyết mới để sẵn sàng hơn cho tương lai nhiều biến động phía trước. Và khi bắt đầu bằng cách thay đổi cách tư duy để hướng tới 1 tổ chức Kiên Hoạt hơn, chúng ta cũng có những lãnh đạo Kiên hoạt hơn, cũng như những nhân viên Kiên hoạt hơn. 

Trích Báo cáo chuyên sâu độc quyền từ Khảo sát NƠI LÀM VIỆC TỐT NHẤT VIỆT NAM® 2023 - BUILDING A RESILIENT TOMORROW – KIÊN HOẠT TIẾN BƯỚC