Trong hơn một thập kỷ qua, thuật ngữ VUCA (Volatility – Biến động, Uncertainty – Không chắc chắn, Complexity – Phức tạp, Ambiguity – Mơ hồ) đã trở thành một khái niệm phổ biến nhằm mô tả môi trường kinh doanh đầy thách thức và khó đoán định. Tuy nhiên, khi thế giới ngày càng chuyển động nhanh hơn, phức tạp hơn và chịu ảnh hưởng sâu sắc từ công nghệ, đại dịch, biến đổi khí hậu và những biến động địa chính trị, mô hình VUCA dần trở nên không đủ để mô tả hiện thực. Thay vào đó, một khái niệm mới đã được đưa ra: Thế giới BANI.
Thế giới BANI là gì?
BANI là viết tắt của bốn từ tiếng Anh:
- Brittle (Mỏng manh)
- Anxious (Lo âu)
- Non-linear (Phi tuyến tính)
- Incomprehensible (Không thể lý giải)
Khác với VUCA, mô hình BANI phản ánh một bức tranh phức tạp hơn, nơi sự biến động không chỉ dừng ở mức “khó lường” mà còn dễ vỡ vụn, gây ra sự lo lắng và bất ổn sâu rộng trong cả hệ thống lẫn con người.
1. Mỏng manh (Brittle)
Trong thế giới BANI, các hệ thống, tổ chức hoặc cấu trúc tưởng như bền vững lại có thể sụp đổ bất ngờ chỉ vì một tác động nhỏ. Điều này phản ánh sự lệ thuộc cao vào công nghệ, chuỗi cung ứng toàn cầu hoặc các yếu tố môi trường. Một ví dụ dễ thấy là việc một lệnh phong tỏa do dịch bệnh có thể làm đình trệ cả chuỗi sản xuất toàn cầu.
2. Lo âu (Anxious)
Tâm lý lo âu không chỉ xuất hiện ở cá nhân mà còn lan rộng trong tổ chức. Khi các yếu tố xung quanh thay đổi quá nhanh và không thể dự đoán, con người trở nên căng thẳng, mất niềm tin và khó duy trì sự ổn định nội tâm.
3. Phi tuyến tính (Non-linear)
Sự thay đổi không còn tuân theo quy luật tuyến tính truyền thống nữa. Một hành động nhỏ có thể dẫn đến hậu quả lớn ngoài dự đoán, và các mối quan hệ nhân – quả trở nên khó nắm bắt. Điều này khiến việc lập kế hoạch dài hạn trở nên cực kỳ phức tạp.
4. Không thể lý giải (Incomprehensible)
Trong thế giới BANI, việc hiểu toàn diện một hiện tượng trở nên gần như bất khả. Thông tin tuy nhiều nhưng lại rời rạc, thiếu hệ thống và dễ gây nhiễu. Các nhà lãnh đạo có thể gặp khó khăn trong việc đưa ra quyết định vì không đủ dữ liệu rõ ràng và có thể tin cậy.
So sánh VUCA và BANI: Cái nào đáng sợ hơn?
Nếu như VUCA mang đến cảm giác bất định nhưng còn có thể quản lý bằng dữ liệu và lập kế hoạch chiến lược, thì BANI mô tả một thế giới “nứt gãy” ngay từ bên trong. BANI không chỉ đòi hỏi khả năng quản trị giỏi mà còn yêu cầu sự đồng cảm, linh hoạt và sẵn sàng chấp nhận sự phi lý. Chính vì thế, chuyển đổi từ VUCA sang BANI không đơn thuần là một sự thay đổi thuật ngữ – mà là một bước ngoặt trong tư duy lãnh đạo và vận hành doanh nghiệp.
Thách thức mà doanh nghiệp đối mặt trong thế giới BANI
1. Không thể dự đoán và lập kế hoạch truyền thống
Trong môi trường phi tuyến tính và khó lý giải, các kế hoạch dựa trên dữ liệu quá khứ dần mất hiệu lực. Doanh nghiệp buộc phải thay đổi cách tiếp cận từ “lập kế hoạch chi tiết” sang “tư duy linh hoạt và thử nghiệm”.
2. Gia tăng tâm lý lo âu trong tổ chức
Nhân viên cảm thấy thiếu định hướng, lo sợ về công việc và dễ rơi vào trạng thái mất động lực. Việc giữ chân nhân tài trở thành một bài toán đầy thách thức khi sự gắn bó bị chi phối bởi cảm xúc bất an và nghi ngờ về tương lai.
3. Khó đưa ra quyết định
Dữ liệu trở nên khó phân tích hơn khi các nguồn thông tin mâu thuẫn hoặc không đáng tin cậy. Các lãnh đạo thường xuyên rơi vào trạng thái “quá tải thông tin” hoặc “không đủ thông tin”, dẫn đến việc trì hoãn hoặc ra quyết định sai.
4. Mất cân bằng và đứt gãy chuỗi giá trị
Thế giới mỏng manh đồng nghĩa với việc doanh nghiệp dễ bị tổn thương bởi các yếu tố bên ngoài như dịch bệnh, chiến tranh, sự cố an ninh mạng hay biến đổi khí hậu. Chỉ một mắt xích yếu có thể làm đổ vỡ toàn bộ hệ thống.
Nhưng cũng chính trong BANI, cơ hội được định hình
1. Doanh nghiệp linh hoạt có thể “lội ngược dòng”
Những tổ chức có văn hóa thử nghiệm, có khả năng xoay chuyển nhanh sẽ trở nên nổi bật. Trong một thế giới không ai đoán trước được tương lai, sự linh hoạt chính là năng lực cạnh tranh quan trọng nhất.
2. Đổi mới là con đường sống còn
Doanh nghiệp được khuyến khích nghĩ khác, làm khác. Các mô hình kinh doanh sáng tạo, những sản phẩm và dịch vụ chưa từng có trước đây sẽ trở thành vũ khí mới trong cuộc đua thị trường.
3. Tái định nghĩa gắn kết nhân viên
Thay vì chỉ dựa vào chính sách phúc lợi, doanh nghiệp cần thể hiện sự thấu cảm thực sự. Khi nhân viên cảm thấy được lắng nghe, họ sẽ an tâm hơn để gắn bó lâu dài.
4. Dữ liệu và công nghệ trở thành “trợ lý ra quyết định”
AI, phân tích dữ liệu lớn (big data), hệ thống cảnh báo sớm… sẽ là công cụ hỗ trợ doanh nghiệp đọc hiểu các tín hiệu từ thị trường, khách hàng và nội bộ – điều mà con người khó làm một cách toàn diện.
Doanh nghiệp cần làm gì để thích nghi với thế giới BANI?
1. Phát triển tư duy linh hoạt
Thay vì đi theo con đường mòn, doanh nghiệp cần xây dựng văn hóa đổi mới, khuyến khích đặt câu hỏi “có cách nào tốt hơn không?”, chấp nhận sai lầm và học hỏi nhanh.
2. Tăng cường khả năng phục hồi tổ chức
Đầu tư vào các hệ thống linh hoạt, có thể vận hành khi gặp gián đoạn. Đồng thời đào tạo nhân sự sẵn sàng ứng phó với thay đổi liên tục.
3. Nuôi dưỡng văn hóa minh bạch, chia sẻ
Thông tin rõ ràng giúp giảm lo âu trong nội bộ. Giao tiếp thường xuyên, lãnh đạo chủ động đối thoại và minh bạch các quyết định quan trọng là chìa khóa tạo lòng tin.
4. Tận dụng công nghệ và dữ liệu
Không chỉ là công cụ vận hành, công nghệ còn hỗ trợ ra quyết định, dự báo xu hướng và cá nhân hóa trải nghiệm khách hàng lẫn nhân viên.
5. Thấu hiểu con người – yếu tố không thể thay thế
Dù công nghệ phát triển đến đâu, con người vẫn là trung tâm. Lãnh đạo cần lắng nghe, đồng hành và tạo không gian làm việc nhân văn, nơi nhân viên có thể phát triển trọn vẹn.
Chấp nhận BANI để phát triển bền vững
Thế giới BANI không phải là một “nguy cơ” cần né tránh mà là bối cảnh mới cần được hiểu rõ và thích nghi. Với tư duy đúng đắn, năng lực đổi mới và sự đồng cảm, doanh nghiệp không chỉ vượt qua được những cú sốc bất ngờ mà còn mở ra con đường tăng trưởng bền vững.
Thành công trong kỷ nguyên BANI không đến từ việc dự đoán chính xác tương lai, mà nằm ở khả năng sẵn sàng ứng biến và học hỏi không ngừng. Doanh nghiệp dám thay đổi chính mình sẽ là những người kiến tạo tương lai.
