Những năm gần đây, cụm từ freelancer, digital nomad, solopreneur không còn xa lạ. Người trẻ ngày càng thích thú với viễn cảnh thoát khỏi văn phòng, không còn sếp giám sát, tự chọn giờ làm việc và không gian làm việc. Nghe thôi đã thấy đầy hứa hẹn: tự do, sáng tạo, linh hoạt và sống đúng với “đam mê” của mình.
1. Cơn sóng “tự do” – vì sao ngày càng nhiều người chọn freelancer, gig, solopreneur?
Khảo sát gần đây của Anphabe cho thấy 57% người đi làm tại Việt Nam đã từng hoặc đang tham gia nền kinh tế gig – tức họ vừa có công việc chính, vừa làm thêm dự án tự do để tăng thu nhập và thử nghiệm con đường mới. Nhiều người đặt mục tiêu: “chỉ cần đủ điều kiện sẽ thoát ra khỏi 8 tiếng văn phòng để sống đời tự do luôn”.
Xu hướng này không chỉ diễn ra ở Việt Nam. Theo dữ liệu quốc tế:
- Toàn cầu có khoảng 1,57 tỷ người đang làm việc tự do dưới hình thức nào đó (DemandSage, 2025).
- 38% lực lượng lao động tại Mỹ đã từng làm freelance trong năm 2023, đóng góp tới 1,27 nghìn tỷ USD cho nền kinh tế (Upwork, 2023).
- Quy mô gig economy toàn cầu năm 2025 ước tính 582 tỷ USD, dự báo sẽ tăng lên 2.178 tỷ USD vào năm 2034 với tốc độ tăng trưởng hàng năm trên 15% (Business Research Insights, 2025).
Rõ ràng, “giấc mơ tự do” không chỉ là trào lưu mà đã trở thành một xu hướng kinh tế toàn cầu.
2. Mặt trái của “tự do” – Khi ảo tưởng biến thành “thất nghiệp trá hình”
Thế nhưng, thực tế thường không lung linh như trên mạng xã hội. Sau vài tháng bước vào con đường freelancer, nhiều bạn trẻ nhận ra những “mặt trái”:
- Không deadline, dễ sinh lười: Khi không có sếp giám sát hay KPI, rất nhiều người mất đi động lực, rơi vào trì hoãn.
- Không định hướng, dễ lạc lối: Freelancer đồng nghĩa với việc phải tự thiết kế công việc. Thiếu khách hàng, thiếu dự án đồng nghĩa với việc… chẳng ai giao việc để làm.
- Không thu nhập ổn định, dễ nản lòng: Chỉ sau 2-3 tháng, nhiều bạn hoang mang vì thu nhập bấp bênh, không đủ chi trả chi phí sinh hoạt.
Và rồi, họ nhận ra: “Tự do” mà mình đang theo đuổi không khác gì… thất nghiệp trá hình.
Theo khảo sát quốc tế, đây cũng là thách thức phổ biến: gig workers thường đối diện với thiếu phúc lợi xã hội, không bảo hiểm, không nghỉ ốm, không hưu trí (AP News, 2024). Họ cũng phải cạnh tranh với freelancer toàn cầu, đặc biệt từ những thị trường có chi phí nhân công thấp.
3. Hai ngã rẽ quen thuộc – tiếp tục hay quay lại?
Khi vấp phải thực tế, người trẻ thường đứng trước hai lựa chọn:
- Đi tới cùng: Tiếp tục cố bám trụ với ước mơ tự do, nhưng càng đi lại càng cảm thấy đơn độc, kiệt sức.
- Quay trở lại: Trở về công việc văn phòng ổn định, nhưng trong lòng vẫn đầy giằng xé. Họ tự trách bản thân: “Sao tự do không chọn mình?”
Đây chính là điểm mấu chốt: Không phải tự do không chọn bạn. Mà là bạn chưa hiểu đúng bản chất của tự do.
4. Bản chất của tự do – Kỷ luật chứ không phải buông thả
Tự do thật sự không phải là muốn làm thì làm, muốn nghỉ thì nghỉ.
Tự do thật sự là: dù không ai ép buộc, bạn vẫn làm việc, vẫn cam kết với mục tiêu của mình.
Ở góc độ hành vi tổ chức, đây là vấn đề cốt lõi: đa số freelancer thất bại không phải vì thiếu năng lực, mà vì thiếu kỷ luật bản thân.
Não bộ con người vốn có xu hướng trì hoãn, né tránh việc khó. Khi không có áp lực từ bên ngoài (sếp, deadline, KPI), chúng ta dễ đánh đồng “không ai kiểm soát” với “không cần làm gì”.
Vậy nên, muốn sống tự do đúng nghĩa, bạn càng cần xây dựng một “khung nâng đỡ nội tại” đó chính là Kỷ luật bản thân.
5. Kỷ luật bản thân – Chìa khóa để biến tự do thành sức mạnh
Kỷ luật bản thân không có nghĩa là làm việc 16 tiếng một ngày, hay biến cuộc sống thành chuỗi quy tắc cứng nhắc. Thay vào đó, nó đơn giản là:
- Biết rõ điều gì quan trọng trong hành trình mình chọn.
- Giữ đúng cam kết đã đặt ra, dù hôm nay không ai kiểm soát, không ai khen thưởng.
- Hành động liên tục, kể cả khi không có dự án mới, vẫn dành thời gian học hỏi, trau dồi kỹ năng, xây dựng thương hiệu cá nhân.
Ở thị trường quốc tế, nghiên cứu cũng chỉ ra rằng freelancer thành công thường là những người chuyên môn hóa (specialized skills) thay vì làm việc tổng quát (Mellow, 2024). Họ duy trì kỷ luật để nâng cấp bản thân, cập nhật công nghệ, tận dụng AI, và quản lý bản thân như một “doanh nghiệp cá nhân”.
6. Doanh nghiệp cần nhìn nhận thế nào về xu hướng này?
Từ góc độ quản trị nhân sự, gig economy vừa là thách thức vừa là cơ hội.
- Cơ hội: Doanh nghiệp có thể linh hoạt sử dụng nguồn lực ngoài cho những dự án ngắn hạn, chuyên môn cao. Đây là cách giảm chi phí cố định và tăng tốc độ triển khai.
- Thách thức: Nguồn nhân lực chính thức có thể dao động, thiếu ổn định, hoặc đối mặt nguy cơ “chảy máu chất xám” khi nhân viên muốn rời bỏ để làm tự do.
Một số quốc gia đang điều chỉnh chính sách để bảo vệ gig workers: hỗ trợ bảo hiểm, chế độ phúc lợi cơ bản, và các khung pháp lý phù hợp. Đây cũng là gợi ý quan trọng cho Việt Nam nếu muốn thúc đẩy sự phát triển bền vững của lực lượng lao động tự do.
Kết luận – Tự do không phải mơ mộng, mà là lựa chọn có kỷ luật
Bạn có thể là nhân viên, quản lý, chủ doanh nghiệp hay freelancer – điều quan trọng không nằm ở “hình thức” công việc, mà ở cách bạn quản trị chính mình.
Khi bạn hiểu rằng:
- Tự do = Kỷ luật
- Không ai ép mà vẫn hành động
- Không ai giao việc mà vẫn tạo ra giá trị
Thì dù chọn làm thuê, làm chủ hay làm freelance, bạn đều đang sống trong sự tự do thật sự.
Nếu thiếu kỷ luật, “tự do” chỉ là ảo tưởng và bạn rất dễ rơi vào trạng thái thất nghiệp trá hình. Nhưng nếu có kỷ luật, tự do sẽ trở thành sức mạnh, mở ra cánh cửa cho sự sáng tạo, tự chủ và một sự nghiệp bền vững.
